Recenzje i Materiały

Jak na humanistów archeolodzy mają tę osobliwą cechę, że chętniej biorą się za kopanie niż pisanie. Zwłaszcza archeolodzy polscy. To oczy­wiście pozytywny odruch – cóż zdrow­szego niż odrobina prac fizycznych na świeżym powietrzu? Kłopot w tym, że przekopali już Polskę wzdłuż i wszerz, a do całkiem niedawna nikt oprócz nich samych na dobrą sprawę nie wiedział, co właściwie przez te dziesięciolecia wykopali. Wracali z wykopalisk, odkła­dali łopaty, papierową dokumentację i znalezione obiekty przekazywali sto­sownej instytucji, gdzie wszystko to za­legało przez nikogo nie niepokojone pod warstwą kurzu. Czekając na dziwa­ka, któremu zechce się to poskładać do kupy i wyciągnąć jakieś sensowne wnioski.

Tyle że historycy nie chcieli, bo nie ufają archeologom, a archeolodzy też nie, bo nie ufają z kolei klawiaturze komputera. Efekt był taki, że książek ar­cheologicznych o Polsce w ciągu kilku dekad ukazało się… kilka. A to napisał coś nestor tej profesji Józef Kostrzewski, a to wyszło coś Witolda Hensła, zde­cydowanie za mało w ogóle, a na pewno za mało o archeologii napisał Jerzy

Gąssowski. Braki były na tyle odczu­walne, że w temacie wypowiedział się nawet sam Paweł Jasienica – nawiasem mówiąc nie mając o nim większego po­jęcia, ale przynajmniej dobrze pisząc. I chociaż od łat 90. XX w. sytuacja znacz­nie się poprawiła – są świetne książki Andrzeja Buko, Andrzeja Kokowskiego, Władysława Duczko i paru innych auto­rów – rozpowszechnianie wiedzy na temat archeologii ziem polskich wygląda nieznośnie smutno.

Ale powoli, bardzo powoli, robi się lepiej. Właśnie ukazał się „Szczecin wczesnośredniowieczny. Nadodrzańskie centrum” – potężne, ciężkie tomisko podsumowujące stan badań prowadzonych w mieście od po­łowy XX w. Oczywiście polecanie książki jako lektury przed snem byłoby lekkim sadyzmem – spora jej część to omówie­nie znalezisk i naukowe interpretacje kolejnych eksplorowanych warstw, nie mówiąc już, że naszpikowane to wszystko wykresami, rysunkami i planami, czytelnymi wyłącznie dla ar­cheologów łub pokrewnych im ekspertów. Ale lekceważenie tomu tylko dlatego, że jest zbyt „naukowy”, też nie jest dobrym pomysłem. Oprócz kwestii szczegółowych są tu przecież świetnie napisane artykuły wpisujące wyniki ba­dań archeologicznych w kontekst historyczny.

I jeśli ktoś chce poznać prawdziwe – nie te koszmarnie źle i pobieżnie opisa­ne w podręcznikach – dzieje ziem pol­skich, zanim stały się one ziemiami pia­stowskimi i tuż po tym fakcie, znajdzie w książce wszystko. Poczynając od polityki i militariów, na modzie i diecie skoń­czywszy. Dowie się, że Szczecin podbili kiedyś Duńczycy, ale i jakimi nożami ja­kie warzywa krojono w tym czasie. Od­kryje też – niektórzy zapewne ze sporym zdumieniem – że plemiona zamieszkują­ce te tereny w VIII czy IX w. z całą pewno­ścią nie były stadem sypiających na drzewach dzikusów, a ich kultura i kon­takty europejskie przewyższały często te, którymi mogli pochwalić się stulecie później Piastowie.

Słowem – rzecz znakomita. Dla histo­ryków, ale także dla wszystkich zaintere­sowanych tak odległą przeszłością. A najlepsze jest to, że „Szczecin…” jest już piątym tomem serii. Podobnie świet­nych opracowań doczekały się Lublin, Kołobrzeg, Przemyśl iw ubiegłym roku Płock, a na tym bynajmniej nie koniec…